Các nghi lễ lúc tang ma

Các nghi lễ lúc tang ma những việc làm này chỉ áp dụng đối với những trường hợp người già yếu, mất tại nhà, theo phong tục cổ truyền. Trường hợp mất tại bệnh viện hoặc mất dọc đường, quán trọ, chết vì tai nạn, gươm súng, xe cộ,ngộ độc, thuỷ hoả tai, chưa đúng kỳ đáng chết… không đủ điều kiện để thực hiện toàn bộ thao tác và nghi lễ này.

Lễ mộc dục (tắm gội)

Lúc tắm gội cho ngươi vừa chết thường vừa để sẵn một con dao nhỏ, một vuông vải (khăn), một cái lược, một cái thìa, một ít đất ở ông rau, một nồi nước ngũ vị hương và một nồi nước nóng khác. Lúc tắm, vây màn cho kín, tang chủ quỳ xuống khóc, người hộ việc cũng quỳ rồi cáo từ rằng “nay tắm gội đế sạch bụi trần”, xong phục xuống, đứng dậy .Cha thì con trai vào tắm, mẹ thì con gái vào tắm, vuông vải dấp vào ngũ vị, lau mặt, lau mình cho rồi lấy lược chải tóc lấy sợi vải buộc tóc, lấy khăn lau hai tay hai chân, lại lấy dao cắt móng tay ,chân, mặc quần áo cho chỉnh. Móng tay móng chân gói lại trên đế trên, dưới đế dưới, để vào trong quan tài dao, lược thìa và nước đem đi chôn; rước thi thể đặt lên giường.

Sau lễ mộc dục thời gian chưa nhập quan đắp chăn hoặc chiếu, buông màn, đặt một chiếc ghể phía trên đầu, trên đó đặt một bát cơm úp,một quả trứng, dựng một đôi đũa trên bát cơm và thắp hương.

Có địa phương còn có tục để thêm một con dao trên bụng,có lẽ để trừ tà ma hay quỷ nhập tràng).

Lễ phạn hàm

Lễ này theo tục xưa, bỏ gạo và tiền vào miệng tránh tà ma ác quỷ đến cướp đoạt, để tiễn hồn đi đường xa được siêu thoát. Lễ này ngày nay lơi đã bỏ, có nơi thay thế bằng may một cái túi, trong túi đựng một ít tiền gạo và một vài đồ lặt vặt mà khi sống người đó hay dùng đến. Theo “Thọ mai gia lễ”, lễ này được tiến hành như sau:

Lấy ít gạo nếp xát cho sạch, ba đồng tiền mài cho sáng (nhà giàu thì dùng vàng hoặc viên ngọc trai). Tang chủ vào khóc quỳ, người chấp sự cũng quỳ, cáo từ rằng:” nay xin phạn hàm, phục duy hâm nộp”. Người chấp sự lần lượt xướng “Sơ phạn hàm, tái phạn hàm, tam phạn hàm” tang chủ ba lần, mỗi lần xúc một ít gạo và một ít gạo và 1 đồng tiền tra vào miệng bên phải, rồi đến bên trái, cuối cùng vào giữa. Xong, bóp miệng lại, phủ mặt như cũ.

Lễ khâm liệm nhập quan

Các con vào, con trai bên trái con gái bên phải. Người chấp sự xướng. Tự lập (đứng gần vào) cử ai (khóc cả lên), quỳ. Chấp sự cũng quỳ mà cáo từ rằng “Nay được giờ lành, xin rước nhập quan “cẩn cáo” xong lại xướng: phủ phục (lễ xuống),hưng dậy, bình thân (đứng thẳng).

Sau đó các con cháu tránh ra hai bên, người giúp việc quay và đều cầm tạ quan nâng lên để đưa người vào cho êm ái, đặt cho chính giữa quan tài, nếu có hở chỗ nào cần lấy áo cũ của người vừa mất bổ khuyết cho đầy đủ ,rồi gấp dưới lên đầu trước, bên trái gấp trước, bên phải gấp sau, trên đầu gấp sau cùng, sơn nẹp đóng lại.

Đồ khâm liệm

Nhà giàu dùng vóc nhiễu, tơ, lụa nhà thường dùng vải trắng may làm đại liệm (1 mảnh dọc, 5 mảnh ngang) hoặc tiểu liệm (1 mảnh dọc 3 mảnh ngang). Ngày trước, quy định đại liệm hay tiểu liệm vì khổ vải nhỏ. Ngày nay, dùng vải khổ rộng, miễn kín chân, tay, đầu, gót là được. “Tục ta nhiều người tin theo thầy phù thuỷ, trong quan tài thường có mảnh ván đục sao Bắc Đẩu thất tinh. Trước khi nhập quan thường chọn giờ, tránh tuổi rồi dùng bùa nọ bùa kia dán ở trong, ngoài quan tài. Có người cho là chết phải giò xấu thì bỏ cỗ bài tố tôm hoặc quyển lịch hoặc tàu lá để trấn át ma quỷ”. Mọi việc xong thì sơn gắn quan tài cho kỹ càng, đặt ở chính gian giữa, hoặc nhà còn người tôn hơn thì đặt sang gian cạnh.

Lễ thiết linh (Sau khi nhập quan): Là lễ thiết lập linh vị, đặt bàn thờ tang. Khi chưa chôn cất thì lấy thờ người sông mà lễ, nên mỗi lần lạy chỉ lạy hai lạy trong linh vị và khăn vấn dùng chữ “Cô’ phụ”, “Cố mẫu thay cho “Hiền thảo”, “Hiền tỷ”.

Lễ thành phục

Tức là con cháu mặc đồ tang để cúng tế và đáp lễ khi khách đến viếng. Trước khi làm lí thành phục, nếu có khách đến thì người chủ tang ra tiếp mà người hộ tang thay mặt tiếp khách và thông cảm với khách. Sau lễ thành phục mới chính thức phát tang. Sau đó thân bằng cô’ hữu, làng xã mới đến phúng viếng.

Nhập quan

Sau khi liệm xong, nhập quan ngay. Thân nhân có mặt đứng theo thứ bậc xa gần, trên dưới quanh quan tài.

Tục xưa quy định cho con trai đứng bên trái, con gái đứng bên phải người chết. Nâng thi hài người chết bằng 4 tấm vải tạ quan và nhẹ nhàng đặt vào áo quan. Các phần trống trong áo quan được dồn đầy bằng quần áo cũ, hoặc giấy bản. Sau đó gấp vải tạ quan, phía trên trước rồi đến phía dưới và trái trước, phải sau.

Tiếp đó bôi sơn lên trên thành quan tài, đậy nắp đóng cá cho chắc. Người xưa quy định quan tài sơn đỏ đặt giữa nhà, đầu quay ra ngoài có nghĩa, người đến phúng điếu sẽ lễ lạy ở đằng đầu. Trên quan tài đặt bát cơm với quả trứng luộc đặt giữa 2 chiếc đũa bông cắm thẳng dứng .( Bát cơm tượng trưng cho lòng hiếu thảo. Người xưa nói rằng, quả trứng sau này nở thành con gà ,đó là dấu tích của việc thờ thần Mặt trời của dân Việt ta).

Con cháu ngồi túc trực hai bên linh cữu của người đã khuất
Con trai ngồi bên trái, con gái ngồi bên phải.